Такім праект прадстаўлялі раней. Зараз некаторыя моманты змененыя.А на тым беразе
Дзякуючы гарадскому галаве — Каралю Гутэн-Чапскаму — у Мінску пачалося ўзвядзенне электрастанцыі, якая была абсталяваная паравымі катламі, дынама-машынамі і генератарамі. Цікава, што размясцілі станцыю ў памяшканні вадакачкі каля набярэжнай ракі Свіслач. Таму ў 1899 годзе станцыя атрымала назву «Эльвод», што было скарачэннем ад «электрычна-вадаправодная станцыя». Ужо ў 1909 годзе электраэнергіяй карыстаўся шэраг устаноў, магазінаў, фабрык, жыхары прыватных кватэр і іншыя. Далей усё ішло сваім парадкам і развівалася, але 24 чэрвеня 1941 года, калі горад бамбілі, выйшлі са стою сістэмы электра- і водазабеспячэння. Нягледзячы на тое, што захопнікі горада хутка ўсё аднавілі, падпольшчыкі арганізавалі выбух генератараў на станцыі, за што пасля паплаціліся жыццямі.
Ужо пасля вызвалення Мінска трэба было сур'ёзна аднаўляць ГЭС-1 — гарадскую электрычную станцыю. Менавіта так яна стала называцца пасля таго, як у 1936 годзе яе аддзялілі ад «Эльвод». На жаль падчас рэканструкцыі ўжо пасля вайны стала ясна, што галоўны фасад згубіў рысы свайго стылю. У 1956 годзе стары «Эльвод» стаў «Домам фізкультуры». Электрастанцыі там ужо не было. І нягледзячы на гэта, усе станцыі, якія былі пабудаваны пасля, не мелі нумар 1, яны былі наступнымі ва ўсіх сэнсах.
Пакуль фрагменты будынка станцыі чакаюць свайго часу.Аперацыя «Рэстаўрацыя»
У наш час галоўны корпус будынка станцыі знеслі ў 2012 годзе — на тым месцы каля ракі Свіслач пачалося будаўніцтва гасцінічнага комплексу. Але памяць аб першай электрастанцыі горада ўсё ж планіруюць аднавіць. За рэстаўрацыйную частку станцыі адказвае Вадзім Гліннік, навуковы кіраўнік праекта. Ён удзельнічаў у рабоце над праектам, калі толькі-толькі пачыналіся работы, ён жа курыруе гэта пытанне і цяпер:
— Комплекс будынкаў станцыі фарміраваўся гадамі. У частках, пабудаваных у канцы XIX-га — пачатку XX стагоддзя, дамініраваў неагатычны стыль, характэрны для прамысловай архітэктуры. Далей нешта дабудоўвалася, перабудоўвалася, і ў рэшце рэшт у 1950-х будынак быў адаптаваны пад патрэбы спартыўнага комплексу і набыў рысы сталінскага класіцызму.
Навуковы кіраўнік тлумачыць, што пры пасляваеннай рэканструкцыі план быў зменены, многія сценкі былі перасунутыя, вокны закладзены, прабітыя новыя праёмы.
— Дзесяць гадоў таму было прынята рашэнне размясціць на тэрыторыі былой электрастанцыі новы буйны шматфункцыянальны комплекс. Пры гэтым найбольш цікавыя ў гісторыка-архітэктурным сэнсе фрагменты двух будынкаў электрастанцыі меркавалася перанесці на новае месца ў межах участка будаўніцтва.
— Падчас пераносу гістарычных будынкаў тэхнічна ўдалося захаваць толькі адзін сапраўдны фрагмент — галоўны фасад аднаго з будынкаў. Астатнія фрагменты да дэмантажу былі вывучаны ў аб'ёме, дастатковым для іх навукова-абгрунтаванага аднаўлення на новым месцы. Аднак у працэсе аднаўлення высветлілася, што сабраць абодва фрагменты на першапачаткова запланаваным месцы — каля маста над калектарам метрапалітэна — аказалася тэхнічна немагчымым па аб'ектыўных прычынах, — успамінае даўнія падзеі Вадзім Гліннік.
Распачатыя ў жніўні 2014 года работы па ўзнаўленні фрагментаў комплексу ў тэхнічнай зоне метрапалітэна прывяло да ўзнікнення аварыйнай сітуацыі. Работы спынілі. Тады ж там у цэлым спынілася будаўніцтва комплексу, і многія пытанні павіслі ў паветры. У мінулым годзе, калі новыя ўладальнікі ўзяліся за будаўніцтва, работа пайшла. Паўстала пытанне аб аднаўленні фрагментаў электрастанцыі.
— Вельмі добра, што нам далі магчымасць вывучыць хаця б тыя фрагменты будынка, якія засталіся. Тое, што захавалі — гэта адзін галоўны фасад — арыгінал. Мы яго разрэзалі на часткі для захоўвання. Яны каля 5 гадоў знаходзіліся на складзе, цяпер — ужо на месцы будаўніцтва.
Як будзе?
Галоўны фасад станцыі не будзе знаходзіцца на сваім гістарычным месцы, але ўсё ж паблізу: каля набярэжнай Свіслачы. Фасад будынка будзе глядзець на ўваход у парк Горкага. Дарэчы, з маста добра будзе відаць, дзе ён знаходзіцца. У ААТ «Інстытут «Мінскграмадзянпраект» расказалі, што такі варыянт самы аптымальны ў гэтых умовах:
— Фрагмент фасада будзе падобны на таго, якім ён быў раней. Тыя часткі, якія доўга ляжалі, вядома, захаваліся не так добра, як мы думалі. Але было вырашана стварыць свайго роду каркас з ячэйкамі, куды уставім фрагменты сцен — гэта будзе іміціраваць фасад электрастанцыі. Плануем усталяваць падсветку будынка, а на фрагменце фасада — архітэктурны макет усяго комплексу будынкаў электрастанцыі ў паменшаным выглядзе, каб ведалі, як усё выглядала раней. Там жа плануецца размясціць інфармацыю аб гэтым месцы, яго гісторыю.
Каб зрабіць усё дакладна і правільна, праект неаднаразова разглядалі спецыялісты розных профіляў і ўстаноў, у тым ліку камітэт архітэктуры і горадабудаўніцтва Мінгарвыканкама, Беларуская навукова-метадычная рада. Зараз праектна-каштарысная дакументацыя першай мінскай электрычнай станцыі праходзіць экспертызу. Ужо ў чэрвені чакаецца заключэнне, зацвярджэнне заказчыкам, фінансаванне і пасля гэтага — рэалізацыя.
Прадстаўнікі заказчыка будаўніцтва комплексу каля цырка растлумачылі, што сучасная канцэпцыя праекта з адзінай захаванай гістарычнай часткай будзе адноўлена ў першапачатковым выглядзе — такой, якой яна была пры Чапскім:
— Да ўсяго гэтага будзе дададзены помнік графу, каменная інсталяцыя —карта выдатных мясцін горада. Таксама размесцім арыгінальны мемарыяльны знак у гонар падпольшчыкаў, якія арганізавалі ў кастрычніку 1943 года выбух генератараў на Мінскай ГЭС, якой карысталіся захопнікі. Пакуль паказаць, што будзе, немагчыма: праект знаходзіцца на экспертызе. У цэлым, увесь комплекс каля цырка плануецца дабудаваць да 31 снежня 2022 года.
kasel@sb.by
