На плошчы Якуба Коласа ў Мiнску класiк з героямi сваiх твораў.У бессмяроцце пакрочыў дзед Талаш са старонак аповесцi Якуба Коласа «Дрыгва», якая была надрукавана 85 год таму, у 1934 годзе.
Шмат пазней Якуб Колас напiша горкi верш пра лёс сваiх твораў:
«Адшчапенец» мой закончыў свае днi.
Над «Распуснiкам Савосем» стаiць крыж,
Эх, нядоўга жыў на свеце ты, малыш.
Нiчагусенькi няма на «Рубяжы»,
«Казкi жыцця» мае леглi пад нажы,
Глушыць нiву маю дзiкая трава,
Засталася ад мяне адна «Дрыгва».
Росквiт калгасаў i фабрык неяк не натхняў на шэдэўр... I тут падварочваецца сюжэт: стары паляшук змагаўся з белапольскiмi акупантамi. Гэта была магчымасць стварыць яскравы нацыянальны характар, прыдумаць цiкавую фабулу...
Аповесць «Дрыгва» стала творчай удачай. Вы здзiвiцеся, але падчас працы над аповесцю Колас не рабiў спроб сустрэцца з прататыпам:
«Упершыню сустрэўся з героем сваёй аповесцi ў Мiнску, у будынку Акадэмii навук. Гэта было ў 1934 годзе, пасля таго, як аповесць была выдадзена. Дзед Талаш прачытаў яе i вырашыў убачыць мяне. Мы гаварылi з iм пра аповесць. Дзед крыху крытыкаваў мае пралiкi. Так, напрыклад, у аповесцi дзед названы Рыгорам. На самай жа справе яго завуць Васiлём (Iсакавiчам). Я пераблытаў i iмёны яго сыноў. Ён таксама не быў згодзен са мной i ў тым, што ён збег ад трох канваiраваўшых яго польскiх салдат. Дзед упарта стаiць на тым, што iх было пяць...»
Аповесць набывае новых i новых чытачоў. У тым жа 1934‑м яна выходзiць у перакладзе на рускую мову ў Маскве. Але рэальны дзед Талаш быў чалавекам зусiм не простым, па‑сялянску хiтраватым i даволi амбiцыйным. Вядома, што ён сам прасiў аб узнагароджаннi сябе ордэнам. Паэт Рыгор Рэлес сведчыў, што баявiты партызан хадзiў за Коласам i патрабаваў падзялiцца ганарарам за «Дрыгву». А калi ў 1936 годзе рыхтавалiся адзначаць 30‑годдзе лiтаратурнай дзейнасцi Якуба Коласа, бюро Петрыкаўскага райкама партыi прыняло пастанову:
Сцэна з оперы «У пушчах Палесся» Анатоля Багатырова. 1939 год.
Праўда, землякам гераiчнага партызана было ўказана на «политическую близорукость», таму што «Дрыгва» — «одно из лучших современных произведений, ярко рисующее и показывающее самоотверженную борьбу белорусских партизан в период гражданской войны с белопольскими панами, ...а главную роль, т.е. герой этого красочного произведения является дед Талаш».
У 1937‑м на аснове аповесцi ствараецца п’еса «У пушчах Палесся», у 1939‑м кампазiтар Анатоль Багатыроў напiсаў на яе аснове оперу. Даследчык Мiкола Жыгоцкi прыводзiць успамiны дырэктара Мiнскага тэатра оперы i балета Гантмана:
«Аднойчы, калi iшла рэпетыцыя партызанскай сцэны, у цёмную глядзельную залу Якуб Колас увайшоў не адзiн: побач з iм быў невысокi, ужо зусiм сiвы, але яшчэ моцны, каржакаваты стары. Пiсьменнiк клапатлiва пасадзiў свайго спадарожнiка ў мяккае крэсла. Дзед Талаш у той час падказаў мастаку правiльнае афармленне сцэны, з задавальненнем слухаў многiя арыi, асаблiва — «Люблю я прыволле...».
Подзвiгi дзеда Талаша прадоўжылiся ў Другую cусветную. Зноў пайшоў у партызаны... Потым быў вывезены ў Маскву — стогадовы партызан успрымаўся сiмвалам нязломнасцi народа. Талаш зноў сустрэўся з Коласам — захаваўся здымак, на якiм яны сядзяць у гатэлi «Масква» i п’юць гарбату. Колас пiсаў жонцы: «Я гляджу на яго сялянскi воблiк, i мне з iм весялей».
Дзед Талаш i Якуб Колас. 1943 год.Дзед Талаш пражыў 103 гады. Персанаж Якуба Коласа жыве дасюль i набывае новых прыхiльнiкаў.
cultura@sb.by
